11 Eylül 2024 tarihinde İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, Temmuz ayında göreve başlamasının ardından ilk uluslararası resmi ziyaretini Irak’a gerçekleştirdi. Bu ziyaret, Gazze’deki savaşın ve İran ile Irak arasındaki güvenlik, ekonomi ve politika gibi karmaşık sorunların gölgesinde, bölgenin kritik bir dönemeçten geçtiği bir zamanda yapıldı. Pezeşkiyan’ın bu ziyareti, 1979 İran Devrimi ve 2003’teki Irak rejim değişikliğinden bu yana İran Cumhurbaşkanı düzeyinde Irak’a yapılan üçüncü ziyaret olma özelliğini taşıyor. Önceki ziyaretler sırasıyla 2008 yılında dönemin İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve 2019 yılında Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından gerçekleştirilmişti. Ayrıca, merhum Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi de 2021’de Irak’a, yargı erki başkanı olarak bir ziyaret gerçekleştirmişti. Bununla birlikte 2024 Mayıs’ında cumhurbaşkanlığı uçağının düşmesiyle hayatını kaybetmeden önce Irak’a bir ziyaret daha yapması bekleniyordu.
Irak, İran için bölgesel nüfuzunu artırmada stratejik bir öneme sahiptir. Bu durum, Pezeşkiyan’ın yoğun ajandasında yer alan ve hem iç hem dış kamuoyuna yönelik çeşitli mesajlar taşıyan konularla da açıkça ortaya çıkmaktadır. Ziyaret sırasında ele alınan başlıca konular ekonomi ve güvenlik üzerine olmuştur. Şüphesiz, Iraklı yetkililerle demiryolu bağlantı projesi, enerji ithalatı ve Irak bankalarında dondurulmuş İran fonları gibi meseleler detaylı olarak tartışılacaktır. Bu borçlar, ABD yaptırımları nedeniyle İran ile Irak arasındaki mali işlemleri zorlaştırmış ve Irak’ın İran’a mal tedarik etme çabalarını engellemiştir. Dinardaki mali zorluklar bu sürecin ilerlemesini yavaşlatmıştır.
Pezeşkiyan’ın seçim kampanyasında, ABD yaptırımları altında İran’ın ekonomik durumunun iyileştirilmesi önemli bir öncelikti. Irak, bu hedefin gerçekleştirilmesi için kilit bir rol oynamaktadır. Nitekim Pezeşkiyan’a eşlik eden heyet bu durumu pekiştirmektedir; heyette Dışişleri, Petrol ve Konut Bakanları ve İran Merkez Bankası Başkanı bulunmaktadır. İran’ın Irak Büyükelçisi’ne göre, İran; güvenlik, ticaret, enerji ve su gibi alanlarda 30 kapsamlı anlaşma imzalamayı planlamaktadır. Ayrıca, iki ülke arasında stratejik projeler arasında yer alan Basra-Şelemçe demiryolu bağlantısı da bu ziyaretin gündemindedir.
Güvenlik açısından, İranlı Kürt muhalefet gruplarının sınır bölgelerindeki karargâhlarının kapatılması ve silahsızlandırılması gibi konular da masaya yatırılacaktır. Terörle mücadele konuları da görüşülecektir. Ayrıca, Ağustos 2023’te Amerikalı bir vatandaşı öldürme suçundan Irak’ta müebbet hapse mahkûm edilen Kudüs Gücü mensubu Muhammed Nuri’nin durumu da ele alınacaktır.
Bu ziyaret, İran’ın Irak’taki silahlı vekillerine verdiği desteğin devam ettiğini göstermektedir. Gazze’deki savaş öncesinde bu destek, sadece Devrim Muhafızları ve Kudüs Gücü aracılığıyla sınırlıydı, ancak artık bu destek İran Cumhurbaşkanlığı ve hükümeti tarafından da açıkça sunulmaktadır. Bazı gözlemciler, Tahran’daki reformcu hükümetin bölgedeki silahlı gruplara destek konusunda daha temkinli olabileceğini düşünmüş olsa da, Gazze’deki savaşın gelişmeleri ve Iraklı grupların bu savaşa ikincil bir cephe olarak katılımı, İran’ın bu gruplara her türlü maddi ve manevi desteği sunmasına yol açmıştır. Özellikle, bu gruplar ile Amerikan güçleri arasında yaşanan karşılıklı saldırılar, İran’ın Amerikan kuvvetlerini Irak ve Suriye’den çekilmeye zorlamak amacıyla bu gruplara verdiği desteği artırmasına neden olmuştur. Ayrıca, İsrail’in Hizbullah’ın liderlerinden Fuad Şükür’ü öldürmesine yönelik İran’ın gecikmeli tepkisi, İran’ın bu gruplarla olan iletişimini güçlendirmesi gerektiği yönünde beklentiler oluşturmaktadır.
Irak Başbakanı Muhammed Sudani’nin hükümeti, İran’a bağlı siyasi grupların oluşturduğu baskılarla karşı karşıyadır. Hükümetin çözmesi gereken en hassas konular şunlardır:
- ABD askerlerinin çekilme takvimi: Amerikan askerlerinin Irak’tan çekilmesi, İran için öncelikli bir meseledir. Irak, 2026 yılı itibarıyla bu çekilmenin tamamlanacağını duyurmuş olsa da, bu duyurunun İran’ın baskılarını hafifletmek amacıyla yapılmış olabileceği değerlendirilmektedir. Bu adım, gelecekte ABD ile olan ilişkileri etkileyebilir.
- İranlı Kürt muhalefet dosyası: Sınır bölgelerinde bulunan İranlı Kürt muhalefet gruplarının varlığı, güvenlik açısından büyük bir sorun teşkil etmektedir. Irak, bu grupların tahliyesi için İran ile bir anlaşma imzalamış ve Birleşmiş Milletler ile iş birliği yaparak bu grupların üçüncü bir ülkeye yerleştirilmesi konusunda adımlar atmaktadır.
- Bölgesel arabuluculuk rolü: Irak, bölgede arabuluculuk rolünü sürdürmektedir; ABD ile İran, Türkiye ile Suriye arasındaki gerilimlerin hafifletilmesine katkıda bulunmuştur. Ayrıca, 2023 yılında İran ile Mısır arasında diplomatik görüşmelere ev sahipliği yapmıştır.
Sonuç olarak, bu ziyaret, İran’ın Irak’a yönelik dış politikasında yeni bir dönemin başlangıcı olarak değerlendirilmektedir. Ancak, Pezeşkiyan’ın bu süreci nasıl yöneteceği belirsizdir. Ruhani gibi liderlik rolü mü üstlenecek yoksa selefi Reisi gibi Devrim Muhafızları’nın Irak’taki politikalarını mı uygulayacak? Pezeşkiyan’ın başarısı, büyük ölçüde Sudani hükümeti ile iş birliği yapma yeteneğine ve Devrim Muhafızları ile müttefiklerinin Irak’taki etkisini kontrol edebilme kapasitesine bağlı olacaktır. İran’ın bölgedeki ve uluslararası arenadaki güvenini yeniden kazanabilmesi için yeni bir vizyon sunması kritik öneme sahiptir.
