Ekonomik alan, devletlerin ulusal güvenliğinin sağlanmasında temel rollerden birini oynamaktadır. Güvenlik bilimlerinde 1980’li yıllara kadar askeri alan baskın olsa da bu dönemden itibaren yapılan güvenlik çalışmalarında ekonomik alana özel bir önem verilmeye başlanmıştır. Dünya devletleri 21. yüzyılın başından bu yana ekonomilerini daha geniş bir şekilde geliştirme yönünde hareket etmektedir. Ekonomik faktörlerin güvenlik ortamının şekillenmesindeki rolü, dünya ülkelerinin ulusal güvenlik stratejilerine ve ulusal güvenlikle ilgili yasal düzenlemelere farklı şekillerde yansımaktadır. Enerji rezervleri bakımından zengin ülkelerde enerji sektörü ekonominin merkezinde yer almaktadır.
Enerji güvenliğinin sağlanması, enerji sektörünün gelişmesinin temelini oluşturmaktadır. Bu faktör, enerjinin verimli kullanımı için fırsat yaratırken, enerji kaynaklarının küresel enerji piyasalarına taşınması için de elverişli koşullar oluşturmaktadır. Ekonomik kalkınmanın sağlanmasının yanı sıra, dünya ekonomik sistemine entegrasyon süreci de hızlanmaktadır. Ekonomik alanın gelişmesini sağlamak, istikrarlı bir güvenlik ortamı oluştururken, işbirliği fırsatlarını da genişletmektedir. Ekonomik fırsatların genişlemesi sadece devletlerin değil, bir bütün olarak bölgenin de kalkınmasını sağlamaktadır. Bu bağlamda, Orta Asya bölgesi son yıllarda birçok devletin ilgisini çekmektedir. Bu bölgede yer alan devletlerin katılımıyla küresel ekonomik öneme sahip birçok proje hayata geçirilmekte ve inisiyatifler ortaya konulmaktadır.
Orta Asya’nın ekonomik açıdan iki temel ülkesi olan Kazakistan ve Özbekistan arasındaki ekonomik ilişkilerin analizi oldukça önemlidir. Kazakistan-Özbekistan ilişkilerine dikkat ederken öncelikle her iki ülkenin ekonomik potansiyelini ve enerji sektörünün gelişimini göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Ülkedeki ekonomik büyümenin ana göstergesi GSYİH hacmi ile belirlenir. İstatistiksel göstergeler temel olarak Kazakistan’ın GSYİH hacminin artan bir hızla ilerlediğini göstermektedir. Böylece, 2023 yılında GSYİH hacmi 262 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2024 yılında ise bu rakam 284 milyar dolar olmuştur. Uluslararası Para Fonu’na göre, Özbekistan’da 2023 yılında GSYH 102 milyar dolar olmuştur ve 2024 yılında bir önceki yıla göre biraz artarak 114 milyar dolara yükselmiştir. Her iki ülke de büyümeyi hızlandırmaya odaklanmakta ve 2030 yılına kadar ekonomilerini 2023 seviyesinden iki katına çıkarmayı hedeflemektedir. Ülkelerin ekonomilerini genişletmesi ekonomi alanında yeni fırsatların ortaya çıkmasına neden olmakla beraber ikili ticaret göstergelerinin artmasına olanak sağlayacaktır.
Özbekistan ve Kazakistan, ortak dış ticaret ve yatırım potansiyelini keşfederek ekonomik ortaklıklarını güçlendirmeye devam etmektedir. Bu gelişmenin bir sonucu olarak, Kazakistan’ın 2023 yılında Özbekistan’a ihracatı önceki yıllara göre artarak 3,04 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Özbekistan’dan Kazakistan’a yapılan ihracatın hacmi ise 1,37 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2024 yılında Kazakistan ve Özbekistan arasındaki ticaret hacmi 4,2 milyar doları aşarken, Özbekistan Kazakistan’a 1,4 milyar dolar değerinde mal ihraç ve 2,8 milyar dolardan fazla mal ithal etmiştir. Rakamlardaki artan değişimler, iki ülke arasındaki ekonomik iş birliğinin genişlemesinin açık bir örneğidir. 2023 yılında Kazakistan’ın toplam ihracatı 96 milyar dolar, Özbekistan’ın toplam ihracatı ise 24,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Özbekistan’ın ulusal istatistik komitesine göre, ülkenin dış ticareti bu yılın Ocak-Nisan döneminde geçen yılın aynı dönemine göre %16,3 artışla 24,6 milyar tenge’ye ulaşmıştır.
Özbekistan 183 ülke ile ticaret yapmaktadır ve Özbekistan’ın ulusal istatistik komitesine göre Kazakistan 1,4 milyar ABD dolarına yaklaşan ikili satışlarla üçüncü sırada yer almaktadır. 2024 yılında Kazakistan ile Özbekistan arasındaki ticaret cirosu 4,2 milyar doları aştığı belirtilmişdir. Kazakistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Murat Nurtullu, 20 Mart’ta Hiva’ya gerçekleştirdiği çalışma ziyareti sırasında Dışişleri Bakanları Konseyi’nin ilk toplantısında Özbekistan Dışişleri Bakanı Bakhtiyor Saidov ile çok yönlü işbirliğini müzakere etmişdir.[i] Görüşmeler sırasında Bakanlar, ticaret hacmini 2030 yılına kadar 10 milyar dolara çıkarmak ve Orta Asya Uluslararası Sanayi İşbirliği Merkezi’nin faaliyete geçmesini hızlandırmak için daha önce imzalanan programın uygulanmasının önemini vurgulamıştır.
Sonuç olarak iki ülke arasındaki ilişkiler giderek artan bir hızla gelişmektedir. 2024 yılında gerçekleşen “Kazakistan-Özbekistan IV Bölgeler Arası İş Birliği Forumu” sırasında 352 milyon dolardan fazla değere sahip 76 belgenin imzalanması gelişimin esas göstergelerinden biridir. Aynı zamanda, iki ülke arasında ticaret hacmide her geçen yıl bir önceki yıla nazaran artmakda devam etmektedir. İki ülke arasında artan gelişimlerin kayda alınması bölgenin entegrasyonuna katkı sağlayarak daha da gelişmesine yardımcı olacaktır.
Kaynakça
- Gross domestic product (GDP) in current prices from 1992 to 2030 in Kazakhstan, https://www.statista.com/statistics/436143/gross-domestic-product-gdp-in-kazakhstan/
- IMF, GDP per capita, current prices. https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/UZB
- Kazakhstan, Uzbekistan to Open Four Trade Corridors, https://astanatimes.com/2025/03/kazakhstan-uzbekistan-to-open-four-trade-corridors/
- Kazakhstan, Uzbekistan Strengthen Strategic Partnership, https://astanatimes.com/2025/03/kazakhstan-uzbekistan-strengthen-strategic-partnership/
