Dünya ekonomisinin 1980’li yıllardan itibaren, küreselleşme sürecini hızlı bir şekilde yaşayıp, devletin asgari seviyede ekonomide olmasını öngören neoliberal kapitalizm egemen olmuştur.[1] Bu dönemde Washington Uzlaşısı bir diğer adıyla Pax Americana adı altında toplanan neoliberal politika paketinin, kapitalizmin kılavuzu niteliğinde olduğu söylenebilir. Kapitalist sistemin temelinde, Adam Smith ve özellikle de David Ricardo’dan beri küresel ticaretin gelişmesinin ve artmasının küresel çapta refahı artıracağı görüşü savunulmaktadır.[2] 2008’de yaşanan küresel finans krizi ile birlikte, ABD’nin hakim gücü ile Avrupa’ya yayılan Batı’nın neoliberal kapitalizmi sorgulamalara maruz kalmıştır.1 Dünya ekonomisinde yüzyıllardır süregelen liberal ve korumacı sistem tartışması, günümüzde ABD’nin “karşılıklı tarifeler” adı altında uyguladığı tek taraflı korumacı politikalarla yeniden canlanmış olup, tartışmanın şiddetini arttırmıştır.[3]
Neo-Merkantilizm 2.0: Trump Döneminde Korumacılığın Yeniden Doğuşu
Küresel arenada ABD ve müttefikleri, devamlı olarak küresel ticaretin serbestleştirilmesine dair teşebbüslerin merkezinde olmuş olsalar da Donald Trump’ın ABD Başkanlık koltuğuna oturmasıyla birlikte bu tutumun değiştiği görülmektedir. Ticaretin serbestleştirilmesinden ticarette korumacılık modeline dönüşen paradigma değişimi, ulusal güvenlik gerekçesi adı altında yapılsa da ABD’nin asıl amacı özellikle -Çin’e karşı başlatmış olduğu küresel ticaret savaşıyla- Çin’i küresel arenada köşeye sıkıştırarak 2. Dünya Savaşı’ndan sonra olduğu gibi yeniden hâkim güç olma hırsıdır.[4]
Donald Trump’ın 2017’de başlayıp 2021’de sona eren ilk başkanlık döneminde, ‘‘America First’’ (Önce Amerika) ideolojisiyle uyguladığı korumacı politikalar ABD ekonomisinin iç dinamiklerinde ve küresel ticarette çok ciddi kırılmalara neden olmuştu. Birinci Trump döneminde artan ticaret açığını azaltmak, istihdam yaratmak ve ulusal güvenliği güçlendirme amacıyla korumacı politikalar benimseyen ABD, dönemin sonunda kısa vadeli başarılar sağlasa da tatmin edici bir başarıya ulaşamamasının yanında, uygulanan politikalar ABD ekonomisinde maliyetlerin artışı, refah kaybı, yatırım iştahını baltalayan belirsizlik ve uluslararası gerilimler gibi birçok olumsuz duruma yol açmıştır.
2024’ün Kasım ayında tam 4 yıl aradan sonra yeniden seçilen ABD’nin 47. Başkanı Donald Trump, Başkanlık yemini edip, ABD’nin altın çağının başladığını belirterek göreve başladı.[5] Trump, Başkanlık koltuğuna oturduğu ikinci dönemde de korumacı tutumunu devam ettirerek 2 Nisan 2025’de yeni gümrük tarifelerini açıkladı. Başkan Trump, gümrük vergilerini artırma yolu ile ulusal çıkarları uğruna komşuyu yoksullaştırma politikasını tam anlamıyla yeniden uygulamaya koyarak, Bretton Woods’da bir manada öncülük ediyor olduğu iş birliği sistemini kendi eliyle bozmuş oldu.[6] Dış politikada fayda maksimizasyonu hedefleyen Başkan Trump’ın gümrük tarifelerini açıklamasından sonra ABD borsalarının neredeyse çakıldığını, teknoloji devlerinin bir günde milyarlarca dolar kaybettiğini ve Elon Musk, Mark Zuckerberg gibi isimlerin servetlerinin eridiğinden bahsedilmektedir.[7] Trump’ın başlatmış olduğu küresel ticaret savaşı mevcut küresel piyasalarda şok dalgaları yaratırken, Çin’in kararıyla daha da şiddetlendi. Trump’ın gümrük tarifelerini artırmasıyla birlikte alevlenen küresel ticaret savaşları, diğer ülkelerin misilleme yapmasıyla birlikte neomerkantilizmin gerçekleşmesine yol açmıştır.6 Trump’ın riskli teşebbüsleri iş dünyasını ve tüketici güvenini derinden sarsarken, finans piyasalarında da benzeri görülmemiş bir oynaklığa yol açtığı görülmektedir.[8]
Devasa bir ekonomi olan ABD’nin bir anda içe dönük bir biçimde tamamen yerli üretime geçmesi Başkan Trump’ın düşündüğü kadar basit olmamakla birlikte, uzun vadeli refah artışı yaratacak bir uygulama da değildir.[9] Refah artışı bir yana, mevcut politikaların ekonomide uzun vadeli kalıcı hasarlar yaratma olasılığı da vardır.
Dünya Ekonomik Forumu (DEF), ekonomide benimsenen korumacı politikaların ve tarifelerdeki dalgalanmaların 2025’in başından beri küresel ekonomik büyüme görünümünü kötüleştirdiği, belirsizlikleri arttırarak uzun vadeli stratejik kararların ertelenmesine ve küresel ekonomide ciddi yapısal sorunlara sebep olabileceği konusunda uyarıda bulundu.[10] Dolayısıyla, ekonomik savaşların ne yazık ki kazananı olmadığını ve her ekonomiyi olumsuz etkileyen savaşlar olduğu unutulmamalıdır.
ABD Ekonomisinde Durgunluk Sinyalleri
ABD, 2025’e girerken ekonomik olarak nispeten sağlam bir zeminde ilerliyordu, fakat Trump’ın yeniden Başkan olmasıyla devam ettirdiği ticaret savaşları ve hükümetin işten çıkarmaları ekonomik görünümü sarstı.[11] ABD Merkez Bankası (Fed) New York şubesinin yetkilileri enflasyon ve durgunluk risklerinin aynı anda etkili olabileceğini değerlendirdiğini, gelecek dönemde enflasyon yönünde kazanımların yavaşlamasının parasal sıkılığı desteklemesi nedeniyle durgunluk endişelerini artırabileceğini ifade etti.[12]
2022 yılının ilk çeyreğinden beri ilk kez küçülme kaydeden ABD ekonomisi, 2025 yılının ilk çeyreğinde yıllıklandırılmış olarak % 0,2 oranında küçüldüğü ve bu duruma ithalattaki artış ile kamu harcamalarındaki azalmanın etkili olduğu görülmektedir.[13] ABD Merkez Bankası (FED), Nisan ayında eksi 8,1 olan imalat endeksinin Mayıs ayında eksi 9,2 değerine indiğini açıkladı.[14] ABD’nin ekonomik durumunun temel bir göstergesi olarak kabul edilen, üretim sektörü hakkında bilgi veren imalat endeks değerinin sıfırın üzerinde olması ilgili sektörde büyüme olduğu, sıfırın altında olması ise sektörde daralma olduğu anlamına gelmektedir.
S&P Global Ratings, ABD yönetiminin Trump ile değişen politika paketinin ekonomik görünümü değiştirdiğini ve önümüzdeki bir yıl içerisinde durgunluk seviyesine gelme ihtimalinin tahminleri doğrultusunda % 25 olduğunu ifade etti.[15] Durgunluğa yol açabilecek birçok faktör olsa da 2025 yılındaki birincil ekonomik risk faktörü Başkan Trump’ın gümrük tarifeleridir. Trump’ın yüksek gümrük tarifeleri, tüketim mallarındaki fiyat artışlarına ilişkin endişeleri arttırdığı ve potansiyel olarak enflasyonu düşürmedeki son ilerlemeyi tersine çevirdiği görülmektedir.[16]
ABD’deki şirketlerin kârları ilk çeyrekte sert bir düşüş yaşamış olup, ekonomik büyümeyi baltalama tehdidinde bulunan gümrük tarifelerinin sebep olduğu yüksek maliyetlerin, ilgili kâr düşüşünü bu yıl da devam ettireceği öngörülmektedir.
JP Morgan CEO’su Jamie Dimon, Donald Trump’ın tarifeler politikasının etkilerini geri çevirmenin zor olabileceği uyarısında bulunarak, bu tarifelerin fiyatları arttıracağını ve ABD’de durgunluk olasılığını artıracağını ifade etti.[17] Bu açıklamadan kısa bir süre sonra kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, ABD’nin en üst düzey notunu düşürerek Washington’a büyük bir darbe vurdu ve dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD’nin notunu bir kademe düşürerek AA1’e indirdi.[18] Moody’s, Trump’ın değişen ticaret önceliklerinin yol açtığı artan politika belirsizliği ortamına da dikkat çekerek[19], küresel piyasalarda büyük yankı uyandıran bu not indiriminin, ABD’nin bu bankaların yüksek notlu yükümlülüklerini karşılama kabiliyetinin azaldığını gösterdiğini ifade etti.[20]
ABD Uluslararası Ticaret Mahkemesi’nden Trump’ın Tarifelerine Büyük Tepki: Yetkini Aştın!
29 Mayıs 2025 tarihinde ABD Uluslararası Ticaret Mahkemesi, Başkan Donald Trump’ın diğer ülkelere getirdiği gümrük tarifeleri yasal yetkisini aştığı gerekçesiyle uygulamalarını engelleme kararı aldı. Başkan Trump, 1977 tarihli Uluslararası Acil Ekonomik Güçler Yasasına (IEEPA) dayanarak ticaret açığını kullanıp ulusal güvenlik ihtiyacı üzerinden gümrük vergileri uygulamaya çalışmış olsa da ilgili yasaya göre başkanın sınırsız yetkisi olmayıp, bu yetkinin kongreye ait olduğu ifade edilmektedir.[21]
Trump yönetimi, ulusal bir acil durumun hangi biçimde ele alınacağına karar verme görevinin seçilmemiş yargıçların olmadığını ifade ederek temyiz başvurusunda bulundu.[22] Federal bir temyiz mahkemesi, Trump yönetiminin itirazından sonra dava neticeleninceye kadar gümrük vergilerinin yürürlükte kalacağını açıkladı.[23]
Analistler, ABD mahkemesinin tarifelerle ilgili kararının, yatırımcıların ve iktisadi aktörlerinin karar alma süreçlerinde etkili olacağını, tarifelerle ilgili son durum netleşene dek piyasalarda ihtiyatlı tutumun sürdürüleceğini bildirdi.12 Bazı ekonomistler de kararın bir miktar rahatlama sağlasa da ekonomiye dair başka bir belirsizlik katmanı eklediğini ifade etti. Dolayısıyla tarifeler, enflasyon ve hükümetin işten çıkarmaları yatırımcı duyarlılığı üzerinde baskı oluşturduğu için ekonomide belirsizlik artarak devam etmektedir.
JP Morgan CEO’su Jamie Dimon, artan jeopolitik gerginliklerin, ticaret savaşlarının ve dünya çapında artan borç seviyelerinin, küresel ekonomide ‘‘tektonik plakalarının’’ kayması manasına geldiğini ifade ederek, Trump yönetiminin iktisadi olarak ülkeyi daha iyi bir hale getirmesi ve mali disiplini sağlaması konusunda çağrıda bulundu.[24]
Sonuç ve Değerlendirme
ABD ekonomisinin 2025’in ilk çeyreğinde % 0,2 oranında daralması, belirgin bir soğuma yaşandığını ve bu duruma yol açan başlıca faktörlerin Trump’ın gümrük tarifeleri, enflasyon, hükümetin işten çıkarmaları ve belirsizlik ortamının yarattığı endişelerin olduğu görülmektedir. Tüketiciler ve yatırımcılar, belirsizlik ortamında geleceğe dair şüpheci ve endişeli hareket ederek tasarrufa yönelip büyük harcamalardan kaçınarak iktisadi büyümeyi doğrudan yavaşlatırlar. ABD’deki şirket kârlarının ilk çeyrekte sert bir düşüş yaşaması, şirketlerin yatırım yapma iştahını azaltmakla kalmayıp işten çıkarmalara ve ekonominin genel aktivitesinin bozulmasına yol açmaktadır. Ayrıca, Trump’ın gümrük tarifelerinin ardından ithalat artarken ihracatın yavaşlaması da ticaret dengesini bozarak büyüme rakamlarını aşağı çekmektedir. Ayrıca, Moodys’in ABD’nin kredi notunu düşürmesi de ülkenin hem yapısal kırılganlıklarına hem mali yönetimindeki zayıflıklara karşı oldukça önemli bir ihtar niteliğindedir.
Başkan Trump’ın uyguladığı yüksek gümrük tarifelerine ABD Uluslararası Ticaret Mahkemesi’nin tepkisi, ekonomik olarak toparlanma umutlarını arttırsa da gerek hukuki sürecin belirsizliği gerekse Trump yönetiminin alternatif politikalar uygulama ihtimali belirsizlik ortamına yeni bir boyut kazandırmaktadır. Yatırımcılar, Trump’ın tarife politikalarının devamı için temyiz başvurusu yapmasının belirsizliği daha da arttırması sebebiyle yatırım ve istihdam kararlarını ertelemeye devam etmektedirler. Dolayısıyla, Trump’ın gümrük tarifelerine gelen mahkeme engeli ve dava sürecinin yarattığı belirsizlik, ekonomik istikrarsızlığa yol açmaktadır.
Bu gelişmeler gerek iç piyasalarda gerekse küresel ekonomi üzerinde uzun vadeli etkilere hatta kalıcı hasarlara yol açabileceği için ivedilikle tüketiciler ile yatırımcıların güveninin yeniden kazanılması, harcamaların teşvik edilmesi, mali disiplinin sağlanması, enflasyonu kontrol altına alarak iktisadi büyümeyi destekleyen politikaların uygulanması ABD ekonomisinin sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir.
Kaynakça
[1] Şimşek, Orhan. “Küreselleşmenin Dönüşümü ve Çin’in Rolü.” Sosyoekonomi 27.40 (2019): 185-196.
[2] ABD, Son Bağımsız Kaleyi de Düşürmek Üzere: Mayıs 15, 2020, https://www.mahfiegilmez.com/2020/05/abd-son-bagmsz-kaleyi-de-dusurmek-uzere.html , Son Erişim Tarihi: 28 Mayıs 2025
[3] Yücel, G. E. (2018). “YENİ NORMAL” VE ULUSLARARASI TİCARETİN DEĞİŞEN YÜZÜ: ÇİN ÖRNEĞİ. Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, 4(15), 752-761.
[4] The New Age of Global Trade: Aggressive Neo-Mercantilism, The Diplomat, https://thediplomat.com/2025/03/the-new-age-of-global-trade-aggressive-neo-mercantilism/ , Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2025
[5] ABD’de ikinci Donald Trump dönemi başladı, Bloomberg HT, https://www.bloomberght.com/trump-3739651 , Son Erişim Tarihi: 28 Mayıs 2025
[6] Komşuyu Yoksullaştırma Politikası, Mahfi EĞİLMEZ Kendime Yazılar, https://www.mahfiegilmez.com/2025/04/komsuyu-yoksullastrma-politikas.html , Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2025
[7] TRUMP’IN %145 TARİFE RESTİ: TİCARET SAVAŞI NEREYE GİDİYOR?, Vergi Dünyası, https://vergidunyasi.com.tr/banner/trumpin-145-tarife-resti-ticaret-savasi-nereye-gidiyor , Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2025
[8] US corporate profits decrease sharply in first quarter, Reuters, https://www.reuters.com/world/us/us-corporate-profits-decrease-sharply-first-quarter-2025-05-29/ , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[9] Piyasalar Trump’ı neden sevmedi?, BBC News Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/articles/cn8rekjegpzo , Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2025
[10] “Mevcut ekonomik politikalar kalıcı etki yaratabilir”, Bloomberg HT, https://www.bloomberght.com/dunya-ekonomik-forumu-artan-belirsizlikler-kalici-etki-yaratabilir-3749375 , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[11] Recession 2025: What to Watch and How to Prepare, U.S. News & World Report, https://money.usnews.com/investing/articles/recession-2025-what-to-watch-how-to-prepare , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[12] Küresel piyasalarda tarife iptal kararı ve büyüme verileri yatırımcıların odağına yerleşti, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/kuresel-piyasalarda-tarife-iptal-karari-ve-buyume-verileri-yatirimcilarin-odagina-yerlesti/3582783#:~:text=ABD%20Uluslararas%C4%B1%20Ticaret%20Mahkemesi%2C%202,tarifelerin%20uygulanmas%C4%B1n%C4%B1%20engelleme%20karar%C4%B1%20ald%C4%B1. , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[13] ABD ekonomisi 2025’in ilk çeyreğinde yüzde 0,2 küçüldü, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/abd-ekonomisi-2025in-ilk-ceyreginde-yuzde-0-2-kuculdu/3583479 , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[14] New York Fed imalat endeksi Mayıs’ta düştü, Bloomberg HT, https://www.bloomberght.com/new-york-fed-imalat-endeksi-mayis-ta-dustu-3748616 , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[15] S&P, ABD’nin 1 yıl içinde durgunluk riskini açıkladı, Ekonomim, https://www.ekonomim.com/kuresel-ekonomi/sp-abdnin-1-yil-icinde-durgunluk-riskini-acikladi-haberi-808715 , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[16] US News: Recession 2025: What to Watch and How to Prepare, Landsberg Bennett Private Wealth Management, https://landsbergbennett.com/blogs/in-the-news/usa-news-recession-2025-what-to-watch-and-how-to-prepare#:~:text=The%20S%26P%20500%20has%20already%20dropped%204.8%25%20in,Q3%202024%20to%20a%20projected%202.1%25%20in%202025. , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[17] Trump tariffs risk higher prices and make US recession more likely, says JP Morgan boss, The Guardian, https://www.theguardian.com/us-news/2025/apr/07/trump-tariffs-higher-prices-us-recession-jp-morgan-jamie-dimon , Son Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2025
[18] JP Morgan chief warns of ‘complacency’ as markets look past credit downgrade, The Guardian, https://www.theguardian.com/business/2025/may/19/moodys-downgrades-us-credit-rating , Son Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2025
[19] Moody’s downgrades U.S. credit rating, citing rising government debt, CBS News, https://www.cbsnews.com/news/us-credit-rating-downgraded-by-moodys-loses-aaa-status/ , Son Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2025
[20] Moody’s downgrades JPM, BofA and Wells Fargo after US credit rating cut, Reuters, https://www.reuters.com/markets/us/moodys-downgrades-jpm-bofa-wells-fargo-after-us-credit-rating-cut-2025-05-19/ , Son Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2025
[21] Mahkemeden Trump’a Tarife Freni, EKOTÜRK, https://www.ekoturk.com/son-dakika/mahkemeden-trumpa-tarife-freni/ , Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2025
[22] ABD mahkemesi Trump’ın gümrük vergilerini engelledi: ‘Başkan yetkisini aştı’, BBC News Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/articles/c331mzgr372o , Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2025
[23] Temyiz mahkemesi Trump’ın gümrük vergilerinin geçici olarak devamına karar verdi, BBC News Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/articles/c331mzgr372o , Son Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025
[24] Jamie Dimon warns US bond market will ‘crack’ under pressure from rising debt, FINANCIAL TIMES, https://www.ft.com/content/8c3628f3-477f-4124-8b3f-2bb76bf567cd , 31 Mayıs 2025
