Avrupa’da Elektrik Kesintisi: Enerji Arz Güvenliği ve Çözümler
28 Nisan 2025’te İspanya ve Portekiz’i doğrudan ve enerji bağlantıları sebebiyle Fransa’nın güneyi ile Fas’ı dolaylı şekilde etkileyen elektrik kesintisi; 7 kişinin ölümü, onlarca kişinin yaralanması ile sonuçlanırken Avrupa başta olmak üzere ülkelerin enerji bağlantılarını kontrole ve gerekli önlemleri almaya itti. İspanya ve Portekiz’i karanlıkta bırakarak milyonlarca kişiyi etkileyen bu kesinti, Avrupa enerji altyapısındaki zayıf noktaları ortaya koyarak Avrupa Birliği düzeyinde ortak hareket etme ve enerji politikalarını yeniden gözden geçirme ihtiyacını da gündeme getirmiştir.[1]
Metro seferleri, hastaneler ve kamu hizmetleri gibi şehir hayatının önemli parçalarını oluşturan fonksiyonların ciddi şekilde aksamasına sebep olan elektrik kesintisinin sebebi halen kesinleşmemiş olsa da tahminler, yenilenebilir enerji kaynaklarının dengesizliği ve olası bir siber saldırı şeklinde olmuştur. Kesinti, Kıta’nın enerji güvenliğinin fonksiyonlarını daha istikrarlı sürdürebilmesi açısından önemli bir sınav görevi görerek politika değişiklikleri ve iş birliklerinin önemini göstermiştir.
- Elektrik Kesintisinin Sebepleri
- Arz ve Talep Dengesizliği
Kesintinin açıklanan ilk sebepleri arasında 28 Nisan günü öğle saatlerinde sadece birkaç saniye içinde İspanya genelinde üretimde ani bir düşüş yaşanmış, ülke elektrik üretiminin yarılanması görülmüştür. İspanya’nın elektrik iletim şirketi Red Eléctrica, İspanya’daki elektrik tüketiminin %60’ına denk gelen 15 GW’lık üretim kapasitesinin beş saniye içinde devre dışı kaldığını belirtmiştir. Arz ve talep arasındaki bu ani dengesizlik, yüksek voltaj ve frekans dalgalanmaları nedeniyle şebekenin kendini koruma mekanizmalarını tetikleyerek geniş çaplı bir elektrik kesintisine yol açmıştır. İspanya ile Portekiz’in birbirine sıkı bir şekilde entegre olan elektrik ağı, sorunun hızla Portekiz’de de yayılmasına neden olmuş; Fransa ile bağlantılar ise otomatik olarak kesilerek krizin Avrupa geneline sıçraması önlenmiştir. İlk incelemeler, İspanya’nın güneyinde bulunan güneş panelleri ve nükleer santrallerin elektrik üretimindeki düşüşe sebep olduğunu açıklamaktadır. Özetle, elektrik kesintisinin sebebi ilk etapta arz ve talep arasındaki dengesizlik olarak gözükmektedir.
- Siber saldırı
Siber saldırılar, elektrik şebekelerini kontrol eden sistemlere bu şebekeyi kontrol etmemesi gereken kötü niyetli kişilerce elektrik iletiminin aksaması ile oluşabilecek bir durum olarak görülse de yapılan açıklamalarda siber saldırı riskine rastlanmadığı açıklanmıştır. Portekiz Başbakanı Luis Montenegro, herhangi bir siber saldırı izine rastlamadıklarını bildirmiştir. İspanya’nın elektrik iletim ağı şirketi Red Electrica da aynı şekilde sistemlere giriş izine rastlanmadığını belirterek bu ihtimali dışlamıştır. Dolayısıyla, sistemlere girişlerin elektronik sistemlerce kayıt altına alındığı göz önünde bulundurularak elektrik kesintisinin siber saldırı nedeniyle gerçekleştiği ihtimali, üzerinde en az durulması gereken ihtimaldir.
- Yeşil enerji
Avrupa ülkeleri, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği tarafından belirlenen iklim hedefleri doğrultusunda elektrik üretimlerinde yenilenebilir enerji payını hızla artırmaktadır. 60 milyon kişiyi doğrudan etkileyen elektrik kesintisinin başladığı yerel saat ile 12.30’dan sonra bazı iddialar yeşil enerji üretiminin iklimsel koşullar gibi dış etkenlere oldukça bağımlı olması sebebiyle bu elektrik kesintisine sebep olduğu iddiaları ortaya çıkmıştır. 2025’in Şubat ayında Red Electrica’nın bağlı olduğu şirket Redeia tarafından yayınlanan bir raporda elektrik tüketiminin geleneksel üretim yolları olarak bilinen kömür santralleri, nükleer santraller ve termik santrallerin kapatılmasının elektrik arzında dengesizliğe sebep olabileceği bildirilmiştir. Elektrik şebekesinin aynı veya “aynıya yakın” frekansa sahip olması, daha spesifik olarak bu frekansın 50 Hertz’e sabitlenmesi, elektrik iletiminin sağlıklı olarak fonksiyon sürdürebilmesi için gereklidir. Ancak yenilenebilir enerjinin yaygınlaştığı ve büyük santrallerden daha ayrı elektrik üretim yöntemlerine geçilmesi, bu stabilizasyonun sağlanması konusunda işleri bir miktar zorlaştırmaktadır. İspanya Başbakanı Petro Sánchez, hükümetin olayı araştırmak üzere bir komisyon kurduğunu ve özel enerji şirketlerinin rolünün inceleneceğini duyurmuştur. Dolayısıyla, yeşil enerji üretimini sağlayan şirketlerin olası rolleri araştırılacaktır. Fakat, yeşil enerjinin elektrik kesintisine sebep olduğu iddia edilirken elektriğin yeniden sağlanabilmesinin de yeşil enerji ile yapıldığı belirtilmemektedir.
Londra Ekonomi Okulu’ndan (LSE) Stephen Jarvis’in verilerine göre kesinti esnasına nükleer ve termik santraller gibi geleneksel elektrik üretim yöntemleri tamamen kapalıyken yeşil enerji üretimi aktif kalabilmiştir.
“’İspanyol iletim operatörünün kaynak türüne göre üretimi gösteren verilerini de aldım. ENTSO-E (Avrupa Elektrik İletim Sistemi İşletmecileri Ağı) verilerine göre hala çalışan sistemleringüneş/rüzgar/hidroelektrik olduğu doğrulanıyor. Nükleer/gaz/kömür şimdilik temelde çalışmıyor, muhtemelen talep düştüğünde devre dışı kalmış (ya da temel nedene bağlı olarak tam tersi).”[2] – Stephen Jarvis Bluesky hesabı
Bunun dışında, güneş enerjisinin evlerde de kullanıldığı ve hatta depolanabildiği düşünüldüğünde bu gibi elektrik kesintilerinde evlerinde güneş paneli kullanan tüketiciler ciddi bir problem yaşamadan kesintiyi atlatabilmektedir. Buna rağmen, sürdürülebilir enerjinin de sürdürülebilir olabilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
- Frekans dalgalanmaları
Elektrik kesintisinden yarım saat önce frekans dalgalanmalarının yaşandığı bildirilmiştir.[3] İspanya şebekesindeki frekansın geride kalması nedeniyle İspanya’nın Avrupa şebekesinden ayrılması da elektrik kesintisine bir sebep olma ihtimaline sahiptir. Bu tür salınımlar enerji talebini anlık olarak azaltabilir çünkü frekans düşüşleri elektrikli cihazların ve endüstriyel makinelerin otomatik olarak kendini kapatmasına neden olur. Özellikle hassas sistemler, şebeke frekansı kararsız hale geldiğinde koruma amaçlı devre dışı kalır. Dolayısıyla elektrik frekansının dalgalanması talebin düşüşüyle açıklanabilir. Bu gibi frekans düşüşleri stabilize edilmemiş üretim faaliyetlerinden kaynaklanabilir ancak fırtına ve sıcak hava dalgaları gibi hava koşullarında elektrik taşıyan kabloların salınması, özellikle bakımı iyi yapılmamış ekipmanlarda sorunlara yol açabilir. Kesinti yaşandığında İspanya’da hava durumu normal olsa da bu gibi elektrik kesintilerde atmosferik olaylar göz ardı edilmemelidir. Frekans dalgalanmasının tüketimi sistemsel korumalar sebebiyle düşürebileceğini düşünecek olursak bu sebebin kesintinin kaynağı olma ihtimali çok yüksektir.
2. Ülkelerarası ve Avrupa Birliği Düzeyinde İş Birliği
Avrupa’da elektrik iletim sistemlerinin entegrasyonu ve koordinasyonu, enerji arz güvenliği, piyasa entegrasyonu ve sürdürülebilirlik hedefleri açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda ENTSO-E (Avrupa Elektrik İletim Sistemi İşletmecileri Ağı), Avrupa’daki iletim sistemi operatörlerinin (transmission system operator) iş birliğini sağlayan ve Avrupa’daki elektrik sisteminin güvenli, sürdürülebilir ve verimli bir şekilde işletilmesini hedefleyen bir organizasyondur ENTSO-E, 2009 yılında Avrupa Birliği’nin Üçüncü Enerji Paketi kapsamında kurulmuştur. Merkezi Brüksel’de bulunan ENTSO-E, 36 ülkeden 40 iletim sistemi operatörünü temsil etmektedir. Organizasyon, Avrupa elektrik iletim sistemlerinin koordinasyonunu sağlamak, sınır ötesi elektrik ticaretini kolaylaştırmak ve Avrupa iç elektrik piyasasının entegrasyonunu sağlamak için kurulmuştur. Avrupa Elektrik İletim Sistemi İşletmecileri Ağı, Avrupa kıtasında elektrik iletim sistemlerinin güvenli, istikrarlı ve senkronize bir şekilde çalışmasını sağlamak amacıyla 50 Hz frekans standardını benimsemiştir. Genellikle, frekansın 49.8 Hz ile 51 Hz arasında tutulması amaçlanır.[4] Bu sınırların dışına çıkılması, otomatik koruma sistemlerinin devreye girmesine ve cihazların şebekeden ayrılmasına neden olabilir. İspanya ve Portekiz’de yaşanılan elektrik kesintisinin sebebi olarak da henüz belirlenmese de bu frekans aralığının dışına çıkılması şeklinde düşünülebilir. Türkiye de 2010 yılında ENTSO-E ile senkron paralel çalışmaya başlamış ve 2015 yılında uzun dönemli bir anlaşma imzalamıştır.
3. Rusya’dan Ayrılan Elektrik Altyapısı
Baltık ülkeleri Estonya, Letonya ve Litvanya, 9 Şubat 2025 tarihinde Rusya ve Belarus ile olan elektrik şebekesi bağlantılarını keserek CESA’ya (Avrupa Elektrik Senkron Alanı) entegre olmuşlardır.[6] Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Baltık ülkeleri, enerji altyapılarını bağımsızlaştırma ve Avrupa ile entegrasyon hedeflerini benimsemişlerdir. Ancak, elektrik şebekeleri uzun süre BRELL (Belarus, Rusya, Estonya, Letonya, Litvanya) sistemi aracılığıyla Rusya’ya bağlı kalmıştır. Bu durum, enerji güvenliği açısından bir zafiyet oluşturmuş ve siyasi baskılara açık bir yapı yaratmıştır. Özellikle Ukrayna-Rusya Savaşı, enerji anlamında Rusya ile enerji anlamındaki bağımlılığı azaltmak amacıyla çeşitli adımlar atılmıştır ve Baltık ülkelerinin Avrupa ağına bağlanması bu adımlardan biridir. Avrupa Birliği’nin ‘‘Connecting Europe Facility’’ programı kapsamında 1.2 milyar Euro’dan fazla yatırım yapılmıştır.[7] Bu yatırımlar, yeni iletim hatları, enerji depolama sistemleri ve senkron kondansatörlerin kurulumu gibi projeleri içermektedir. Böylece Avrupa’nın Rusya’ya enerji bağımlılığı azaltılmaya çalışılmış ve bu yönde yatırım yapılmıştır.
Yaşanan elektrik kesintisi, Avrupa’nın enerji politikalarında teknik ve kurumsal yapılanmayı zorunlu kılan bir uyarı niteliğindedir. Avrupa Birliği’nin üzerinde çalıştığı ve yatırımlarla güçlendirdiği yenilenebilir enerji dönüşümü, sistem kararlılığı ile birlikte düşünülmediği sürece sistemde kırılganlıkların olabileceğini göstermiştir. Bu nedenle, yeşil enerjinin kontrol altına alınarak büyük bir santralin yönetilmesine benzer bir metot ile dengesizliklerin giderilmesi, ENTSO-E’ye daha geniş yetkiler ve çeşitli uluslararası önlemler atılabilecek adımlar arasındadır.
4. Yeşil Enerjinin Kontrol Altına Alınması
Bilindiği üzere yenilenebilir enerji projeleri, uzun vadeli iklim hedefleri için vazgeçilmezdir. Ancak bu projelerin üretim/iletim sistemleriyle senkronize edilmeden hayata geçirilmesi, üreticilerin sayısının fazla olması nedeniyle arzın farklı kanallardan şebekeye geçişi, frekans dengesizlikleri ve bölgesel aşırı yüklenmeler; elektrik arz ve talebindeki kontrolü zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, yük dengeleme amaçlı yazılımlar, hava koşullarının etkisini azaltabilecek bölgesel batarya sistemleri ve yapay zeka tabanlı gelişmiş akıllı şebeke teknolojileri gibi çözümlerin yaygınlaştırılması enerji arz güvenliğinin sağlanması amaçlanırsa önlemli olmaktadır.
- ENTSO-E’ye Daha Büyük Yetkiler
ENTSO-E’nin halihazırda teknik eşgüdüm ve veri paylaşımı açısından Avrupa’nın ana merkezi olması, Kıta ile beraber Orta Doğu’dan Kuzey Afrika’ya kadarlık alanı etkileyen bir alana hakimiyeti büyük bir avantaj olarak değerlendirilebilse de kriz anlarında daha geniş yetkilere sahip olarak uluslararası bağlayıcılığı olan bir konuma erişmesi krizleri hızlıca atlatmak adına önemlidir. Bu nedenle, ENTSO-E’nin yetkileri yalnızca teknik protokollerle sınırlı kalmamalı; Avrupa kurumları ve elektrik dağıtıcılarının da içinde bulunduğu destekli bir yapıyla daha güçlü ve hızlı kararlar alabilen bir sisteme evrilmesinin önemli olduğu gözlenmiştir. Devletler, kurumlar ve şirketlerin ortak adımı ile bu tarz problemler yaşanmadan çözülebilecek duruma getirilebilir.
5. Elektrik Standartlarının Sağlanması için Uluslararası Önlemler
Elektrik kesintileri, şebekelerin ulusal ve uluslararası olarak birbirine bağlı olmaları ve frekans dalgalanmaları, üretim dengesizlikleri gibi çeşitli kavramlar nedeniyle birden fazla ülkeyi etkileyebilme potansiyellerine sahip olmaları dolayısıyla bir ülkenin yetkisinden daha fazlasını gerektirmektedir. Ulusal sistemlerin yalnızca kendi protokolleriyle değil, Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika genelinde bir uyum standardı ile hareket etmeleri sağlanmalıdır. Bu sadece kesintileri önlemek için değil, aynı zamanda hızlı bir kesintiden çıkış süreci başlatmak açısından da öneme sahiptir.
- Sonuç
28 Nisan 2025’te İspanya ve Portekiz’de yaşanan büyük çaplı elektrik kesintisi, Avrupa’nın enerji altyapısındaki kırılganlıkları ortaya koymuştur. Kesintinin temel nedenleri arasında arz-talep dengesizliği, frekans dalgalanmaları ve yenilenebilir enerji kaynaklarının istikrarsız üretimi yer alırken, siber saldırı ihtimali yetkililerce reddedilmiştir. Olay, ENTSO-E’nin rolünü ve Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika genelinde şebeke entegrasyonunun önemini yeniden gündeme getirmiştir. Kesinti, daha güçlü bölgesel iş birliği, akıllı şebeke sistemleri ve uluslararası standartlarla desteklenen enerji politikalarının gerekliliğini ortaya koymuştur. Enerji arz güvenliğinin çeşitli adımlar ile güçlendirilmesi elzem hale gelmiştir.
Kaynakça
[1] Kardaś, S. (2025, May 7). Lights out: Why Iberia’s power cut is a warning for EU energy security. European Council on Foreign Relations.
[2] Jarvis, S. (2025, April 28). Got the Spanish grid operator data on generation by source type working now too… [Bluesky post]. https://bsky.app/profile/stephenjarvis.bsky.social/post/3lnusggjytc2w
[3] El País. (2025, May 9). Las redes eléctricas europeas sufrieron dos oscilaciones energéticas unos 30 minutos antes del gran apagón en la Península. https://elpais.com/economia/2025-05-09/las-redes-electricas-sufrieron-dos-oscilaciones-energeticas-unos-30-minutos-antes-del-gran-apagon-en-la-peninsula.html
[4] ENTSO-E. (n.d.). Frequency ranges. https://www.entsoe.eu/Documents/Network%20codes%20documents/NC%20RfG/210412_IGD_Frequency_ranges.pdf
[5] ENTSO-E. (2024, November 20). Grid map downloads. European Network of Transmission System Operators for Electricity. https://www.entsoe.eu/data/map/downloads/
[6] Reuters. (2025, February 9). Baltic states switch to European power grid, ending Russia ties. https://www.reuters.com/business/energy/baltic-states-switch-european-power-grid-ending-russia-ties-2025-02-09/
[7] ENTSO-E. (2025, February 9). ENTSO-E confirms successful synchronization of the Continental European electricity system with the systems of the Baltic countries. European Network of Transmission System Operators for Electricity. https://www.entsoe.eu/news/2025/02/09/entso-e-confirms-successful-synchronization-of-the-continental-european-electricity-system-with-the-systems-of-the-baltic-countries/
