Yazar: Deniz ERBEK
Tarih boyunca ticaretin serbestleştirilmesi ile kısıtlanması arasında, ekonomik ve siyasal dinamiklerin şekillendirdiği sürekli bir denge arayışı ve çatışma söz konusu olmuştur. 1980’li yıllarda küreselleşme sürecinin hız kazanması ve teknolojik ilerlemelerin etkisiyle ticaret, ulusal sınırların ötesine taşınarak uluslararası düzeyde yeni bir boyut kazanmış ve bu durum, küresel ölçekte ticari ilişkilerin genişlemesinin yanı sıra rekabetin de yoğunlaşmasına neden olmuştur.
ABD ve müttefikleri, küresel ticaretin serbestleştirilmesine dair teşebbüslerin merkezinde olmuş olsalar da, Donald Trump’ın ABD başkanlık koltuğuna oturmasıyla birlikte bu görüşün değiştiği görülmektedir.[1] ABD’de ve Avrupa ülkelerinin birçoğunda yerleşik şirketlerin daha ucuz işgücüne erişim kaygısı, üretimlerini Çin’e taşımalarına neden olmuştur. Bu durum neticesinde konu ülkeler, işgücü piyasalarında olumsuz etkilere neden olmuş ve işsizliğin artmasına yol açmıştır.[2]
Birinci Trump Dönemi
2016 yılında ABD’nin başkan adayı Donald Trump, “Önce Amerika” (First America) ve “Amerika’yı Yeniden Büyük Güç Yap” (Make America Great Again) sloganlarıyla seçimi kazanıp, ticareti kısıtlayıcı politikaları uygulamaya başlamıştır.[3] Trump, 2016’da başlayan ilk başkanlık döneminde tarifeler, tarife dışı engeller ve ihracat denetimleri gibi kontrol gücünü kullanarak ilgili şirketlerin üretimlerini Çin’de değil, ABD’de yapmalarını sağlamayı amaçlamıştır.2 ABD’nin benimsemiş olduğu “yeni korumacılık” olarak adlandırılan stratejisi, küresel çapta büyük bir kaygı yaratmış ve “Ticaret Savaşları” ifadesinin gündeme gelmesine neden olmuştur.[4]
Ticaret Savaşları, ülkelerin korumacı ekonomi politika uygulamalarını sert bir şekilde arttırmalarının ardından, ticaret ortaklarının duruma karşılık vermesi neticesinde savaşın küresel bir boyut kazanması olarak ifade edilmektedir.[5]
ABD’nin Çin ile başlatmış olduğu ticaret savaşlarında, Amerikan çelik ve alüminyum endüstrisini desteklemek, istihdam sağlamak ve ABD ekonomisini güçlendirme amacıyla Çin’e karşı tarife uygulama hamlesinin ardından Çin de aynı biçimde Amerikan ürünlerinin bazılarına gümrük tarifeleri uygulayarak karşılık vermiştir.[6] Trump’ın başlatmış olduğu tek taraflı korumacı politikalar yalnızca Çin’in değil, ilgili politikaların etkilediği diğer ülkelerin de Çin gibi duruma karşılık vermelerine ve birçok ülkenin karşılıklı korumacılık iddiaları ve tepkilerinin ticarette gündemi belirlemesine sebep olmasıyla birlikte ticaret politikalarında belirsizlik artışına yol açmıştır.[7]
Ticaret Savaşlarının ABD’ye Etkisi
Donald Trump’ın 2017’de başlayıp 2021’de sona eren ilk başkanlık döneminde, ‘‘America First’’ (Önce Amerika) ideolojisiyle uyguladığı korumacı politikalar, gerek ABD ekonomisinin iç dinamiklerinde gerekse uluslararası ticarette ciddi kırılmalara neden olmuştur. Trump’ın ticaret savaşlarını başlatan bu hamlesinin yol açtığı belirsizlikler, yatırımcıların güvenini kırdığı için yatırımlarda azalmayı dolayısıyla, büyümenin yavaşlamasını beraberinde getirmiştir.5
Trump, ABD’nin imalat sektörünü yeniden canlandırıp yerli üreticileri ithal mallardan koruma amacıyla çelik ve alüminyum gibi stratejik hammaddeleri kapsayan gümrük vergileri uygulamıştır.6 Ardından kısa vadede yerli üreticileri ithal rekabetten koruyup fiyat avantajı sağlamış olsa da, bu girdileri kullanan otomotiv ve inşaat gibi sektörlerin maliyet artışıyla karşılaştığı ve üretimde yavaşlama olduğu görülmüştür.[8] Trump yönetiminin uyguladığı korumacı politikalardan tüketiciler de etkilenmiştir. Gümrük vergileri, ithal malların fiyatlarını arttırdığı için enflasyonist baskıya yol açarak tüketicileri doğrudan etkilediği ve refah kaybının, gümrük vergilerinden elde edilen gelirden daha büyük olduğu görülmektedir.[9]
Trump’ın Ticaret Politikalarının Başarısızlığının Yansıması: ABD’nin 2018’deki Rekor Ticaret Açığı
Trump yönetimi, korumacı politikaları uygularken temel hedefi ticaret açığını düşürmekti. Fakat ABD-Çin arasındaki ticareti açığı 2017’deki 375,6 milyar dolardan 2018’de 419,2 milyar dolara çıkarak yeni bir rekora ulaştı ve 43,6 milyar dolarlık (%11,6) bir artış gösterdi.[10]
ABD’nin fitilini ateşlediği ticaret savaşlarında, Çin’in kendi gücünü kullanarak ABD’ye uyguladığı –özellikle ABD’nin motoru sayılabilecek teknoloji sektöründe- ticari ve politik yaptırımlar, ABD’li üreticilerin hem daha pahalı hem de daha düşük kalitede ürünler üretmesine sebep olmuştur. Dolayısıyla, ABD ile Çin arasında süregelen ticaret savaşları, ABD’li tüketiciler üzerinde refah kaybı ve işsizlik, üreticiler üzerinde düşük kârlar ve yüksek maliyetler gibi birçok olumsuz etkiye neden olmuştur.[11]
İkinci Trump Dönemi: Beklenen Yeni Gümrük Tarifeleri
ABD’nin 47. Başkanı seçilen Donald Trump, 2024’ün Kasım ayında 4 yıl aradan sonra başkanlık yemini edip ABD’nin altın çağının başladığını söyleyerek görevine başladı. Böylece ABD’de ikinci Trump dönemi resmen başlamış oldu.[12]
ABD Başkanı Donald Trump, 2 Nisan 2025’de yeni gümrük tarifelerini açıkladı. ABD yönetimi 5 Nisan itibariyle tüm ülkelere %10 oranında gümrük vergisinin standart olarak, bazı ülkeler için ise 9 Nisan itibariyle standart oranın üzerine ek gümrük vergisinin yürürlüğe gireceği açıklandı.[13] Trump ‘‘Çin, ABD’ye % 67 vergi uyguluyor. Biz % 34 vergi uygulayacağız. Avrupa Birliği zor bir rakip. Bizi soydular. Biz de yüzde 20 vergi getiriyoruz’’ açıklamasını yaptı.[14] Bu kararın üzerine Trump’a tepki yağdı ve ülkeler bu duruma karşılık vereceklerini açıkladırlar.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, bu konu hakkında “ABD’nin yeni gümrük vergileri dünyada bir süredir filizlenmeye başlayan yeni merkantilizmin iyice su yüzüne çıkmasının da yolunu açmış olacak. Bu uygulamayla birlikte geçmişte sıklıkla başvurulan, İngilizcesi “beggar thy neighbour policy” olan ve Türkçe’ye “komşunu yoksullaştırarak kendini kurtarma politikası” olarak çevrilebilecek olan politikalar yürürlüğe giriyor.” yorumunu yaptı.13
Ticaret Savaşları 2.0
ABD’nin Çin’e % 34 oranında ek gümrük vergisi getirmesinden sonra, Çin de ABD mallarına aynı oranda gümrük vergisi uygulanacağını açıkladı.[15] Trump’ın başlatmış olduğu küresel ticaret savaşı mevcut küresel piyasalarda şok dalgaları yaratırken, Çin’in kararıyla daha da şiddetlendi. ABD ve AB borsaları kararın ardından kırmızıya bürünerek kapandı. Milano’daki FTSE MIB, işlemlerin kapanışında % 6,53 oranında düşerek en kötü etkilenen borsa oldu. Frankfurt, Londra ve Paris’te de kayıplar kaydedildi.[16] Çin’in yaptığı misilleme aynı oranda gümrük vergisi uygulamakla bitmedi. Çin, ABD’ye galyum, germanyum, antimon ve potansiyel askeri uygulamalara sahip diğer önemli yüksek teknoloji maddelerinin ihracatını yasakladı.[17] Ayrıca, ABD’nin nadir toprak malzemelerini ağırlıklı olarak dünyanın arzının yaklaşık %90’ını üreten Çin’den ithal etmekte olduğu, elektrikli arabalardan savunmaya kadar uzanan son kullanımlar için hayati önem taşıyan yedi tür nadir toprak mineralinin ABD’ye ihracatını kontrol edeceğini belirtti.[18] Çin merkezli e-ticaret şirketleri Shein ve Temu, Nisan ayının başlarında Trump’ın tarifelerine cevap olarak fiyatları arttırma planlarını duyuran açıklamalar yayınladı ve fiyat artışlarının 25 Nisan’da yürürlüğe gireceği ifade edildi.[19] IMF’ye göre, ABD ve Çin’in küresel ekonomideki payı bu yıl yaklaşık % 43 gibi çok büyük bir orana ulaştı. BBC, ABD ve Çin’in büyümelerini yavaşlatacak ya da onları durgunluğa sürükleyecek kapsamlı bir ticaret savaşına girdikleri takdirde, bu durumun yüksek olasılıkla küresel büyümenin yavaşlaması biçiminde diğer ülkelerin ekonomilerine zarar vereceğini ifade etti.[20]
Moody’s firmasının baş ekonomisti olan Mark Zandi USA TODAY’e yaptığı açıklamada, ABD’deki düşük ve orta gelirlilerin maliyet artışıyla, yüksek gelirli kesimin ise borsa dalgalanmaları nedeniyle servet kaybı ile karşı karşıya kalabileceklerini ifade etti.15
Ferrari, ilgili politikanın yürürlüğe girmesinden birkaç saat sonra vergi yükünü telafi etmek üzere bazı modellerin fiyatlarını % 10’a kadar artıracağını açıkladı.19
İngiltere’de Başbakan Keir Starmer, nasıl karşılık verileceği konusunu görüşmek üzere dünya liderleriyle bir dizi telefon görüşmesi başlatıp, ‘‘Tam anlamıyla bir ticaret savaşı son derece zarar verici olur’’ uyarısında bulundu.16 Kanada Başbakanı Mark Carney de ülkesinin ABD’den ithal edilen araçlara % 25 vergi koyarak misilleme yapacağını belirtti.15
Avrupa Komisyonu Başkanı Von der Leyen, gümrük vergilerinin iş dünyası için kötü; tüketiciler için ise ‘‘daha kötü’’ olduğunu, AB’ye yönelik uygulanacak gümrük vergilerinin yanıtsız kalmayacağını ve bu hamleye karşılık sert ve orantılı karşı tedbirlerin devreye sokulacağını belirtti.[21]
Trump, ‘‘karşılıklı tarifeler’’ adı altında uyguladığı tek taraflı korumacılık politikalarını daha geniş çaplı olarak askıya alınması kapsamında, Avrupa Birliği’nden gelen mallara uygulanan ek %20’lik tarifelerin 90 gün süreyle durdurulmasını kararlaştırdı.19
Beyaz Saray tarifelerin 90 günlük durdurulma kararını, diğer ülkelerin ABD Başkanı ile görüşmeleri ve anlaşmaya varmaları adına bir fırsat olarak değerlendirdi. Ancak, bu uzlaşmanın karşılıklı mı yoksa tek taraflı mı olacağı henüz bir netlik kazanmamıştır.[22]
Trump’ın gümrük tarifeleri kararı sonrası diğer ülkelerin yaptığı misillemelerden, ilgili kararın küresel çapta endişelere yol açtığı anlaşılmaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme
Birinci Trump döneminde artan ticaret açığını azaltmak, istihdam yaratmak ve ulusal güvenliği güçlendirme amacıyla korumacı politikalar benimseyen ABD, dönemin sonunda kısa vadeli başarılar sağlasa da tatmin edici bir başarıya ulaşamadığı görülmektedir. Uygulanan politikalar ABD ekonomisinde maliyetlerin artışı, refah kaybı, belirsizlik ve uluslararası gerilimler gibi birçok olumsuz duruma yol açmıştır. Trump bu olumsuzluklara rağmen, başkanlık koltuğuna oturduğu ikinci dönemde de tek taraflı korumacılık politikalarından vazgeçmeyerek, ilk dönem başlattığı ticaret savaşlarına ikinci dönemde de tarifeler silahıyla devam etmektedir. Trump’ın uyguladığı politikalar sadece ABD ekonomisinde değil, küresel ticaret sisteminin işleyişinde de yapısal kırılmalara sebep olmuştur. Ayrıca küresel sistemde yarattığı belirsizlik, yatırımcıların güvenini zedeleyerek finansal piyasalarda dalgalanmalara neden olmuştur.
Trump’ın başlattığı ticaret savaşları gümrük tarifeleriyle sınırlı kalmayıp, teknoloji, yatırım, finans gibi araçların üzerinden daha da derinleşerek, savaşı sistemik bir dönüşüm sürecine sürüklediği görülmektedir. Bu hamleler, ticaretin küresel sistemde stratejik bir silah olarak görülmeye başlandığını ve korumacılığın yapısal hale geldiğini göstermektedir.
Sadece gümrük vergilerine dayalı bir koruma anlayışı yerli üreticileri kısa vadede koruyabilir fakat verimlilik ve rekabet edilebilirlik bakımından yetersiz kalarak olumsuz sonuçlara neden olmaktadır. Birinci Trump döneminde hedeflere ulaşılamamasıyla birlikte bir dizi olumsuz gelişmeler yaşanması, geçmişten ders alınması gerektiğini ve sadece tarifelere dayalı koruma anlayışından olumlu sonuçlar alınamayacağı gerçeğini kanıtlar niteliktedir. Dolayısıyla, ABD yönetimi geçici rahatlama sağlayan dış koruma önlemlerinden ziyade, yerli üreticilerin küresel pazarda daha güçlü ve sürdürülebilir bir şekilde rekabet etmelerine imkân sağlayarak ve devlet destekli Ar-Ge teşvikleri gibi ülkenin yapısal dönüşümünü destekleyen iç politika araçlarıyla hedeflerine ulaşabilir.
Kaynakça
[1] Gültekin, R. (2025). Gümrük Vergilerinin Ekonomi Politiği: Ticaret Savaşı Özelinde Değerlendirmeler. XXIII. IBANESS Congress Series on Economics, Business and Management – Plovdiv / Bulgaria. https://www.researchgate.net/profile/Rasit-Gueltekin/publication/390244516_Gumruk_Vergilerinin_Ekonomi_Politigi_Ticaret_Savasi_Ozelinde_Degerlendirmeler/links/67e5ba5a9f230864219131f8/Guemruek-Vergilerinin-Ekonomi-Politigi-Ticaret-Savasi-Oezelinde-Degerlendirmeler.pdf , Son Erişim Tarihi: 18 Nisan 2025
[2] Altınkaya, Z., & Altın, M. (2023). Trump dönemi ticaret Savaşlarında Türk demir çelik sektörü ihracatının politik ekonomisi. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 11(1), 85-119.
[3] Çevik, V. A. (2024). Ekonomik milliyetçilik ve korumacılık politikalarındaki yükseliş; Küresel Ekonomideki Parçalanma. REFLEKTİF Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 535-555.
[4] Karabulut, B., & Oğuz, Ş. (2022). Ekonomi güvenliği ve ticaret savaşları bağlamında ABD-Çin rekabetinin analizi. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 6(2), 323-357.
[5] Çetinkaya, M., & Muratoğlu, G. 21. Yüzyılda küresel ticaret savaşları. Ticaret ve Kur Savaşları Küresel Ekonomik Politiğe Yansımaları, 7.
[6] Karadaş, B. (2022). ABD dış politikasında Çin: Donald Trump dönemi. Türkiye Politik Çalışmalar Dergisi, 2(1), 47-57.
[7] Şişman, M. A. (2025). Trump’ın Yeni Döneminde Ticaret Savaşları ve Uluslararası Ticaret Düzeni. Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 47-74.
[8]The return to protectionism, VoxEU, https://cepr.org/voxeu/columns/return-protectionism , Son Erişim Tarihi: 19 Nisan 2025
[9] Amiti, M., Redding, S. J., & Weinstein, D. E. (2019). The impact of the 2018 tariffs on prices and welfare. Journal of Economic Perspectives, 33(4), 187-210. https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257%2Fjep.33.4.187&ref=aussienomics.com , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[10] Record U.S. trade deficit in 2018 reflects failure of Trump’s trade policies, Economic Policy Institute, https://www.epi.org/blog/record-u-s-trade-deficit-in-2018-reflects-failure-of-trumps-trade-policies/ , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[11] Karaş, Z., & Kara, Ö. (2024). Ticaret savaşlarının ABD üzerine olan etkilerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 23(89), 344-358.
[12] ABD’de ikinci Donald Trump dönemi başladı, Bloomberg HT, https://www.bloomberght.com/trump-3739651 , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[13] Trump’ın Gümrük Vergileri ve Türkiye, Mahfi Eğilmez Kendime Yazılar, https://www.mahfiegilmez.com/2025/04/trumpn-gumruk-vergileri-ve-turkiye.html , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[14] Trump merakla beklenen yeni gümrük tarifelerini açıkladı, Bloomberg HT, https://www.bloomberght.com/trump-ab-ye-yuzde-20-ek-vergi-getiriyoruz-3745274 , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[15] Ticaret Savaşları 2.0: Trump’ın gümrük vergileri Türkiye ve dünya düzenini nasıl etkileyecek?, Euronews, https://tr.euronews.com/business/2025/04/03/ticaret-savaslari-20-trumpin-gumruk-vergileri-turkiye-ve-dunya-duzenini-nasil-etkileyecek , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[16] ABD Başkanı Trump’ın yüzde 10 asgari gümrük vergisi yürürlüğe girdi: Avrupa ülkeleri alarmda, Euronews, https://tr.euronews.com/2025/04/05/abd-baskani-trumpin-yuzde-10-asgari-gumruk-vergisi-yururluge-girdi-avrupa-ulkeleri-alarmda , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[17] Fact Sheet: President Donald J. Trump Ensures National Security and Economic Resilience Through Section 232 Actions on Processed Critical Minerals and Derivative Products, The White House, https://www.whitehouse.gov/fact-sheets/2025/04/fact-sheet-president-donald-j-trump-ensures-national-security-and-economic-resilience-through-section-232-actions-on-processed-critical-minerals-and-derivative-products/ , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[18] Immediate Impacts, Risks, and Uncertain Future of President Trump’s Unprecedented Worldwide Tariffs, Gibson Dunn, https://www.gibsondunn.com/immediate-impacts-risks-and-uncertain-future-of-president-trumps-unprecedented-worldwide-tariffs/ , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[19] These companies said they will raise prices in response to Trump’s tariffs, ABC News, https://abcnews.go.com/Business/companies-raising-prices-response-trumps-tariffs/story?id=120900637 , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[20] What would a US-China trade war do to the world economy?, BBC, https://www.bbc.com/news/articles/c4g2089vznzo , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[21] AB’den Trump’a gümrük vergisi tepkisi: Yanıtsız kalmayacak, Gazete Duvar, https://www.gazeteduvar.com.tr/abden-trumpa-gumruk-vergisi-tepkisi-yanitsiz-kalmayacak-haber-1756407 , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
[22]Von der Leyen ve Trump arasındaki sessizlik AB-ABD ticaret görüşmelerini nasıl etkiler?, Euronews, https://tr.euronews.com/business/2025/04/19/von-der-leyen-ve-trump-arasindaki-sessizlik-ab-abd-ticaret-gorusmelerini-nasil-etkiler , Son Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025
