Giriş
Coğrafi açıdan Hint ve Pasifik Okyanusları arasında yer alan Endonezya, yaklaşık 17.000 adadan oluşan dünyanın en büyük takımadalarından biridir. Aynı zamanda stratejik bir konuma sahip olup Asya ve Avustralya arasında önemli bir deniz geçiş noktası konumundadır. Bu coğrafi konum Endonezya’ya hem ticari hem de jeopolitik açıdan önemli avantajlar sağlıyor. Endonezya’ya yakın konumda bulunan ülkeler Avustralya, Singapur, Vietnam, Hindistan, Filipinler olarak belirtilebilir. Uzun yıllar Japonya’nın egemenliği altında kalan Endonezya, 17 Ağustos 1945 yılında bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlık ilanından sonra Endonezya, Hollanda ile bağımsızlık mücadelesi verdi ve sonunda 1949’da resmi olarak bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığın ilanından sonra Endonezya’nın ekonomik, siyasi ve sosyal alanlarında gelişme eğilimleri kendini göstermeye başlamıştır. Zaman zaman yaşanan bazı mali kaynaklı krizler bazı olumsuz durumlara yol açmış olsa da ülke kalkınmaya yönelik özelliklerini korumayı başarmıştır. BRICS üyeliği konusuna dikkat çekmek için Endonezya’nın yakın geçmişte yaşadığı önemli ekonomik olayları dikkate almak gerekiyor.
Yakın Geçmişte Yaşanan Önemli Ekonomik Olaylar
Endonezya tarihindeki önemli olaylardan biri de ekonominin tarım ekonomisinden sanayi ekonomisine geçişidir. Hükümet 1970’lerden sonra sanayiye yatırım yapmaya ve ekonomisini çeşitlendirmeye başlamıştır. Endonezya, Başkan Soeharto’nun öncülüğünde 1966-67 yıllarında gerçekleştirilen büyük siyasi değişim ve ekonomik reformların ardından hızlı bir sanayileşme yaşamaya başladı. Rehabilitasyon ve istikrar dönemi olarak adlandırılan 1970-1980’li yıllar, ekonomik sıkıntılardan kurtulmaya yardımcı olan petrol patlaması olgusu ile başlamıştır. Bu dönemde sanayi sektörü, başta petrol ve doğal gaz olmak üzere doğal kaynakların kullanımıyla gelişti ve sanayileşme süreci hızla ilerlemeye devam etti. Endonezya, 1997-1998 Asya Mali Krizi sırasında en ciddi şekilde etkilenen ülkelerden biri konumundaydı. Kriz Endonezya’nın ekonomik ve siyasi yapısında büyük sarsıntılara neden oldu. Temmuz 1997’de Tayland hızla yayılan ciddi bir ekonomik ve mali kriz Asya ekonomisine ağır bir darbe vurdu. Endonezya’daki ekonomik kriz, özel sektör, şirketler ve bankalar tarafından yapılan aşırı yatırım ve aşırı borçlanmadan kaynaklanıyordu. Bu dönemde Endonezya hükümeti yurtiçi yakıt fiyatlarını arttırmak ve yakıt sübvansiyonlarını azaltmak zorunda kaldı. Bu talebin ciddi sonuçları oldu. Akaryakıt fiyatları 1998 yılının sadece altı ayında yüzde 71 oranında artarak kitlesel protestolara ve siyasi krize yol açtı. Endonezya’nın ekonomik büyümesi son on yılda (2004-2014) ortalama %5.8 olarak kaydedildi. 2014 yılında ekonomik büyüme yüzde 5,1 olarak tespit edildi.
Endonezya İçin Belirli Alanlardaki Paradigmalar
Endonezya için bazı göstergeler temelinde belirli alanlardaki paradigmalara odaklanmak mümkündür. Ülkelerin gelişmişlik durumları değerlendirilirken birçok faktör göz önünde bulundurulmakta ve bu faktörlere bağlı olarak gelişmişlik durumları farklı şekillerde değerlendiriliyor. Birleşmiş Milletler (BM) ülkeleri gelişmiş ekonomiler, geçiş ekonomileri veya gelişmekte olan ekonomiler olarak sınıflandırıyor. Ülkeler, kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) veya gayri safi milli gelir (GSMG), sanayileşme düzeyi, genel yaşam standardı, teknolojik altyapı miktarı ve bir dizi diğer potansiyel faktöre göre gelişmiş veya gelişmekte olan olarak sınıflandırılabilir. Bu açıdan Endonezya gelişmekte olan bir ülke olarak kabul ediliyor. En son 2023 yılı göstergelerine göre Endonezya’nın GSYH’si 1.37 trilyon dolar olarak hesaplanmıştır. Bu gösterge 2022 yılında 1,32 trilyon dolardı. Kişi başına düşen GSYH miktarı ise 4935 dolar olmuştu. 2022 göstergelerine göre Endonezya’da İnsani Gelişme Endeksi (HDI) 0,713 olarak belirlendi. 2021 göstergelerine göre artış kaydedildiği görüldü. Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) 2022 yılı son istatistiklerine göre Endonezya, ham petrol üretim hacmi açısından dünya ülkeleri arasında Mısır’dan sonra 27. sırada yer alıyor. Endonezya’da petrol ve gaz sektörüne yapılacak yatırımların toplam değeri 2024 yılında 19,3 milyar ABD dolarına ulaştı. Bu gösterge, 2015 yılında kaydedilen 17,9 milyar ABD dolarından sonra en yüksek gösterge olarak kabul ediliyor.
Endonezya’nın BRICS’e Üyelik Süreci
Endonezya’nın BRICS’e katılma süreci birkaç yıl öncesine dayanıyor. 22-24 Ağustos 2023 tarihlerinde Johannesburg’da düzenlenen BRICS zirvesinde Suudi Arabistan, İran, Etiyopya, Mısır, Arjantin ve Birleşik Arap Emirlikleri dünya düzenini değiştirme çabalarını hızlandırmak üzere üye olarak kabul edilme teklifi onaylandı. Arjantin haricindeki diğer ülkeler 2024 yılının başından bu yana BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) gelişmekte olan ekonomiler grubunun resmi üyeleri olarak tanınıyor. Gruba 2023 yılında başkanlık edecek olan ve aralarında Belarus, Küba, Mısır ve Endonezya’nın da bulunduğu 23 ülkeden “resmi ilgi beyanları” alan Güney Afrika hükümetine göre, yaklaşık 40 ülke kulübe katılmak istediğini ifade etti. Endonezya’nın 2023’te üyelik teklifi onaylanmasına rağmen, Devlet Başkanı Joko Widodo böyle bir adımın artılarını ve eksilerini tartmak istediğini söyleyerek üyeliği reddetti. Ancak 22-24 Ekim tarihlerinde BRICS’in (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrik, Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri) 16. yıllık zirvesi Rusya’nın Kazan kentinde yapıldı. Zirvede yeni başkan Prabowo Subianto’nun Endonezya’nın gruba tam üye olması için elverişli bir tutum sergilediği ifade edildi. Zirveden kısa bir süre sonra, 2025 dönem başkanlığını yürüten Brezilya, 6 Ocak’ta Endonezya’nın BRIC’’e tam üye olarak resmen katıldığını açıkladı. Endonezya Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, bu adımın Endonezya’nın küresel meselelerde giderek artan aktif rolünü ve çok taraflı işbirliğini güçlendirme kararlılığını yansıttığı belirtildi. Çin Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Çin’in Endonezya’nın BRICS’e tam üye olmasını sıcak karşıladığı ve kutladığı belirtildi. Bu faktör, Çin’in Endonezya ile daha kapsamlı ve daha yakın bir ortaklık kurma yönündeki eğilimlerini ön plana çıkarıyor. Hükümet verileri, Çin’in hem genel olarak hem de BRICS içinde Endonezya’nın başlıca ikili ticaret ortağı olduğunu gösteriyor. Ocak-Ekim 2024 döneminde Endonezya-Çin ticareti yaklaşık 108.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ancak aynı zamanda üyelik Endonezya’ya BRICS içinde geleneksel olmayan pazarlara girme kapısını da açıyor.
Endonezya’nın BRICS’ın Bir Parçası Olmasının Nedenleri
Endonezya’nın BRICS’e üye olmak istemesinin bazı nedenleri var. Öncelikle BRICS ülkelerinin uluslararası ilişkilerde ekonomik açıdan önemli aktörler olduğunu belirtmek gerekir. BRICS dünya ekonomisinin yüzde kırkını ve dünya petrol rezervlerinin yüzde kırk beşini oluşturuyor. Ekonomik büyümeyi arttırmak Başkan Joko Widodo’nun ana hedeflerinden biriydi. Bu amaçla ekonomiyi çeşitlendirmeye ve iş yapmanın önündeki engelleri azaltmaya kararlıydı. Ancak ekonomik büyüme göstergelerinde kayda değer bir değişiklik olmaması, fikirlerinin başarılı olamadığını gösteriyor. Endonezya 2005-2025 yıllarını kapsayan 20 yıllık bir kalkınma planı uyguluyor. Mevcut plan, 20 yıllık vizyonun son aşaması olarak, ülkenin beşeri sermayesini ve küresel pazardaki rekabet gücünü geliştirerek Endonezya ekonomisini daha da güçlendirmeyi amaçlıyor. Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD) göre Endonezya’nın GSYİH’si 2024 yılında %5,1 olarak gerçekleşti ve 2025 yılında %5,2’de sabit kalması bekleniyor. Öte yandan, “Endonezya Emas 2045” vizyonuna göre Endonezya, GSYİH açısından dünyanın en büyük sekizinci ekonomisi olmayı hedeflemektedir. Hâlihazırda Endonezya, 2024 yılı GSYİH göstergelerine göre İspanya’nın ardından 16. sırada yer almaktadır. Endonezya ekonomisi 2024 yılının üçüncü çeyreğinde, 2023 yılının üçüncü çeyreğine kıyasla yüzde 4,95 oranında büyümüştür. Amaç bu büyümenin sürdürülebilirliğini sağlamaktır. Bu hedeflere ulaşmak için BRICS üyeliğini güvence altına almak ana nedenlerden biri olarak düşünülebilir. Çünkü BRICS üyeliği Endonezya için yeni perspektifler ve yeni fırsatlar doğuracak ve mevcut ilişkileri daha da güçlendirecektir.
Sonuç
Sonuç olarak, BRICS üyeliği, bu gruplaşmanın gelecekte resmi bir örgüt seviyesine yükseltilmesi halinde devletler için önemli işbirliği platformlarından biri olacağını söylemek mümkündür. Grup üyelerinin önemli aktörler olduğu düşünüldüğünde, bu faktör Endonezya’nın hedeflerini gerçekleştirmesi için gerekli koşulları yaratabilir. Çin, 2022 istatistiklerine göre Endonezya’nın başlıca ihracat (%23,31) ve ithalat (%32,66) ortakları listesinde ilk sırada yer almaktadır. Bu faktörün kendisi de Endonezya’nın BRICS’e yönelmesini etkileyen unsurlardan biri olarak değerlendirilebilir.
