Akdeniz, jeopolitik olarak dünyanın en değişken bölgelerinden biridir. Bu değişkenliğin temel nedeni, bölgenin uluslararası politikada üstlendiği roldür. Kabaca bakıldığında bile, devletler arası rekabet, değişen koalisyonlar, güvenlik tehditleri, sosyoekonomik eşitsizlikler, sıcak ve soğuk çatışmalar hemen göze çarpıyor. Akdeniz’in, tarih boyunca güç dengelerinin önemli bir ölçeği olduğu aşikâr. Bu nedenle, bölgesel ve uluslararası aktörlerin farklılaşan çıkarlarına aynı anda ev sahipliği yapmış. Bugün Akdeniz’de güç ve enerji kaynaklarının kontrolü için ortaya çıkan yoğun rekabet, yalnızca bölgesel ve küresel çatışmaları körüklemiyor, aynı zamanda ciddi istikrarsızlığı da beraberinde getiriyor.
Kıbrıs, 9.251 km² yüzölçümüyle Sicilya ve Sardunya’dan sonra Akdeniz’in üçüncü büyük adası. Coğrafi bölünme dikkate alındığında da Doğu Akdeniz’in en büyük adasını teşkil ediyor. Bilindiği üzere Sicilya ile Tunus arasındaki bölgenin doğu kısmına Doğu Akdeniz, batı kısmına ise Batı Akdeniz denir. Doğu Akdeniz’in jeopolitik ortamı sürekli değişirken, Avrupa, Asya ve Afrika’nın kavşağında bulunan Kıbrıs’ın stratejik konumu, küresel ve bölgesel güçlerin odak noktası olma eğiliminde oluyor. Özellikle Doğu Akdeniz’in yeni bir gaz merkezi olma potansiyeli Kıbrıs hakkındaki bu düşünceyi güçlendiriyor. Kıbrıs, geçmişte olduğu gibi bugün de Doğu Akdeniz jeopolitiğinde eşsiz bir yere sahip. Bilindiği üzere Doğu Akdeniz, üç kıtanın kesiştiği noktada yer alması Süveyş Kanalı, Cebelitarık Boğazı ve İstanbul Boğazı gibi hayati su yollarına bağlanması sebebiyle Ortadoğu ve Avrupa’nın güvenliği açısından büyük önem taşıyor.
Strateji, ekonomi ve güvenlik açısından tarihi olarak yadsınamaz bir öneme sahip olan Doğu Akdeniz, yüzyıllardır çeşitli mücadelelere sahne oldu. Küresel ve bölgesel güçlerin her zaman ilgi odağı olan bu bölge, jeopolitik önemini de kanıtlıyor. 2000’li yılların başında keşfedilmeye başlanan hidrokarbon rezervleri de bu stratejik ve jeopolitik öneme ekleniyor. Bu bağlamda Doğu Akdeniz, ülkeleri bu bölgeye özgü politikalar uygulamaya zorlayan bir konuma geliyor. Kıbrıs, Doğu Akdeniz’deki jeopolitik önemi nedeniyle Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasında kilit bir noktada yer alıyor. Kıbrıs aslında tüm Akdeniz jeopolitiğinde yadsınamaz bir stratejik öneme sahip olduğunu görüyoruz. Çünkü adanın stratejik değeri aslında önemini Akdeniz’in stratejik değerinden alıyor.
Türkiye Açısında Kıbrıs’ın Önemi
Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin, Türk Dünyası’ndaki yeri ve tanınırlığı, Türkiye’nin bu dünyadaki yerinin ne olduğu ve bu yerin nasıl geliştirilebileceği konusuyla birlikte ele alınması daha uygun olur. Çünkü Türkiye’nin önümüzdeki dönemde Türk Dünyası’na karşı geliştireceği daha yakın, daha işbirlikçi ve yoğun ilişkilerin her alanda, özellikle siyasi ve ekonomik alanlarda önemli dinamikleri tetikleyeceğine inanılıyor. Çünkü son yıllarda Türkiye’nin ABD, AB, BM ve NATO ile ilişkileri, özellikle Ortadoğu’da çeşitli stratejik çatışmalara ve çatışmalara yol açtı. Türkiye’nin bu coğrafyalarla tarihi, kültürel, sosyal, dilsel ve dinsel olmak üzere birçok ortak tarihi ve yakınlığı bulunuyor. Bu nedenle, Türk Dünyası’na yönelik benimsenecek ve başlatılacak yeni politikalarda Türkiye ve Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin çıkarlarının tamamen örtüştüğünün vurgulanması önemli. Bu konu kesinlikle göz ardı edilmemeli. Böylece Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Türk Dünyası’ndaki yerinin geleceği ve Türk Dünyası tarafından uluslararası alanda tanınmasını amaçlayan politikalar daha iyi analiz edilebilir.
Doğu Akdeniz, tarihsel süreçte sadece Türkiye için değil, bölge ülkeleri ve diğer küresel güçler için de giderek daha önemli hale gelen bir deniz havzasıdır ve jeopolitik-jeostratejik konumuyla ülkemizin geleceği açısından çok önemli bir yere sahip. Ayrıca, Kıbrıs’ın korunması nedeniyle, bünyesinde barındırdığı hidrokarbon yatakları nedeniyle Türkiye’nin gelecek planlarını doğrudan ilgilendiriyor. Birçok tarihçi tarafından ‘‘Verimli Hilal’’ bölgesi olarak da adlandırılan Doğu Akdeniz havzası, tarihte önemli savaşlara da sahne olduğunu görüyoruz. Bunun nedeni, medeniyetlerin Doğu Akdeniz ve Kıbrıs’a hâkim olma, bölgede güçlü ve üstün olma arzusu var. Doğu Akdeniz’de Türkiye ve Kıbrıs’ın yanı sıra, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Yunanistan, İtalya, Lübnan, Filistin, İsrail, Tunus, Libya ve Suriye’nin sınırı bulunuyor. Ancak havzayı önemli kılan hidrokarbon yataklarının çoğu Kıbrıs adası çevresinde yoğunlaşmış.
Bölge ülkeleri 2000’li yılların başından itibaren hidrokarbon yataklarının keşfedilmesiyle birlikte zaman zaman arama ve sondaj faaliyetlerinde bulunsalar da henüz üzerinde uzlaşılan bir anlaşma bulunmuyor. Doğu Akdeniz’in mevcut stratejik konumuna son zamanlarda eklenen su altı hidrokarbon kaynaklarının keşfi, büyük güçlerin yanı sıra bölge ülkelerinin de adaya ilgisini artırıyor. Türkiye için konu öncelikle güvenlik kaygıları açısından görülüyor. Ankara, Kıbrıs sorununu Ege adaları sorunuyla birlikte ele alınıyor. Türkiye’nin güney ve batı denizlerindeki egemenliğinin Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi lehine genişlemesi, üç tarafı denizlerle çevrili ülkenin sadece Karadeniz’den oluşan bir coğrafya haline gelmesi anlamına geliyor.
Rusya-Ukrayna Savaşı Sonrası Kıbrıs Adası’nın Önemi Arttı mı?
Doğu Akdeniz’in enerji arzı ve enerji güvenliği açısından artan jeopolitik önemi, deniz altında keşfedilen doğal gaz ve petrol yatakları nedeniyle artmış ve herkesin iştahını kabartmış, bölgeyi neredeyse ülkeler arasında silahlı bir mücadeleye dönüştürdü. Orta Doğu petrol ve doğal gazının önemli bir kısmının tüketicilere ulaştırılması, malların Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinden pazarlara gönderilmesi için stratejik deniz yolları barındıran Doğu Akdeniz, yeni hidrokarbon yataklarının keşfedilmesiyle artık çok daha büyük ve karmaşık bir mücadele alanı haline getirdi. Rusya-Ukrayna savaşı sonrası da Avrupa ülkelerini enerji konusunda hızlı çözümler aramaya itti. AB’nin Rus enerjisine olan bağımlılığından kurtulmak için Doğu Akdeniz havzasındaki yeni enerji sahalarına yönelmesini sağladığını görüyoruz. AB ülkeleri enerji konusunda ortak bir politika belirleyemedi, bunun yerine Kıbrıs Rum Yönetimi aracılığıyla bölgedeki doğal gaz kaynaklarına yöneldiler. AB’nin bu politikasına yanıt olarak Rusya da bölgedeki askeri ve siyasi gücünü artırdı. Bu, Doğu Akdeniz enerji koridorlarında bir savaş bölgesi riskini artırdı.
Bölgenin jeopolitik değerlendirmesi Kıbrıs sorunu, uluslararası hukuk ve enerji güvenliği üzerinden yapılabilir. Kıbrıs boyutu değerlendirildiğinde, özetle, bir enerji kaynağının bulunması, adanın genel refahını artıran bir unsur olarak adada çözümü kolaylaştırıcı bir motivasyon olması gerekirken, soruna yeni eklenen bir halka haline geliyor. Bu noktada, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) çeşitli platformlarda iş birliği çağrıları ve çabalarına rağmen, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), başta Avrupa Birliği (AB) ve Yunanistan’ın etkisi altında olmak üzere, çözümsüzlükte ısrar etmekte ve KKTC ile Kıbrıslı Türklerin haklarını hiçe sayarak ada adına hamleler yapmaya devam etmektedir. Konuya uluslararası hukuk açısından bakıldığında ise GKRY, Kıbrıs boyutundan farklı olmayan bir şekilde tek taraflı hareket etmeye devam ediyor.
Yaklaşık 10 yıl önce Doğu Akdeniz havzasında keşfedilen doğalgaz ve petrol rezervleri küresel enerji rekabetine yeni boyutlar kazandırmış olsa da, özellikle Türkiye-Yunanistan-Kıbrıs üçgeninde kıta sahanlığı ve karasuları gibi konularda süregelen anlaşmazlıklar, adil bir paylaşımı engellemekle kalmıyor, hatta zaman zaman bölgedeki gerginliği aşırı boyutlara taşıyor. Son yıllarda çokuluslu enerji şirketlerinin keşfettiği zengin doğalgaz yatakları nedeniyle Doğu Akdeniz bölgesi, bölgesel ve küresel aktörlerin çeşitli diplomatik ve ekonomik mekanizmalar aracılığıyla kontrol altına almak istedikleri kritik bir uluslararası rekabet sahnesi haline geldi. Doğu Akdeniz’deki hak ve çıkarların korunması Türkiye’nin geleceği, refahı ve bekası için hayati önem taşıyor. Türk Silahlı Kuvvetleri ve Türk diplomasisi, Rum Yönetimi ve diğer ülkelerin tek taraflı olarak ilan ettikleri deniz yetki alanlarının dev petrol şirketlerine ihale vermesini ve bu alanlarda sondaj yapmasını engellemek için devreye girdi. Petrol şirketlerinin mensup olduğu ülkeler, kendi donanmalarını ve uçak gemisi gruplarını bölgeye göndererek Türkiye’yi etkilemeye çalışıyor.
Türkiye’nin Suriye’den Libya’ya kadar geniş bir alanda izlediği proaktif dış politika ve güvenlik yaklaşımlarından rahatsız olan İsrail, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Mısır ve Yunanistan gibi ülkeler, Doğu Akdeniz’deki enerji iş birliğini ortak çıkar platformu olarak kullanarak Türkiye karşıtı bölgesel blok inisiyatifi yürütüyor. Bu bağlamda Ankara’nın çok yönlü siyasi, diplomatik ve ekonomik girişimleri; enerji güvenliği öncelikleri bağlamında Doğu Akdeniz rezervlerinden elde edilebilecek ulusal çıkarların azami düzeyde savunulması; KKTC’nin hukuki statüsünün korunması ve kendisine karşı kurulmak istenen bölgesel abluka ağının engellenmesi konularına odaklanıyor.
Türkiye ve Suriye Orta Doğu bölgesinde birbirini tamamlayan ve birbirini vazgeçilmez şekilde etkileyen iki komşu ülke. İki ülkenin bekası birbirleri için büyük bir endişe kaynağı. Suriye’nin kuzey ve kuzeydoğusundaki güvenlik sorunu, ticaret ve Türkiye’deki Suriyeli mülteciler gibi iki ülke arasında çok sayıda iş birliği ve ortak çıkar alanını harekete geçirmemiz hayati önem taşıyor. Türkiye hem kendi gücüyle direnmeli hem de Doğu Akdeniz denkleminden Türkiye’yi ve KKTC’yi çıkarmaya çalışanlara karşı Suriye ile bir ittifak kurması bölge jeopolitiği açısından hayati önem taşıyor.
